ATLETİZİM’YETENEK SEÇİMİNDE KULLANILAN TESTLER

                                    Uğur DÜNDAR*Dr. Seyhan hasırcı**        

                  *D.E.Üniv.Buca Eğt.Fak.Bed.Eğt.ve Spor Bl.Arş.görevlisi

               ** D.E.Üniv.Buca Eğt.Fak.Bed.Eğt.ve Spor Bl.Arş.görevlisi

 

      Bir spor dalında çok yüksek düzeyde performans göstermek ve üst düzeyde başarı elde etmek için, ilgili spor dalıyla uğraşan birey ya da bireylerin gerek kalıtsal,gerek sonradan kazanılmış olan yetenek ve yatkınlıkların o spor dalına uygun ve elverişli olması gerekir. Bu nedenle “sporda yetenek seçimi ve geliştirilmesi” performansı belirleyen en önemli bir işlemdir. Bu işlem ne kadar “erkenden” ve “vaktinde” yapılırsa doğruluk derecesi o denli yüksek olur.

       Çocuk ve gençlerin bir spor dalında olan yetenek seçimi işlemleri, onların düzenli yaptıkları okul spor etkinlikleri ortamında, spor  okulları ve spor klüpleri içerisinde çalışmaları sırasında dikkatli ve uzun süreli gözlem ve özel yöntemlerle yapılabilmektedir. Bu gözlem ve yöntemlerde çocuk ve gencin salt fiziksel becerileri veri olarak ele alınmayıp;zihinsel ve durumsal yetenek ve yatkınlıklarında o spor dalına yatkınlık ve elverişliliği göz önünde bulundurulur.

       Bugün bir spor dalında yetenek seçimi ve saptanması genelde iki aşama içerisinde gerçekleştirilmektedir. Birinci aşamada çocuk ve gencin spora genel yatkınlığı ve yetenekleri, genel değerler ve veriler belirlenirken; ikinci aşamada o kişinin öngörülen spor dalına özel yatkınlığı ve yetenekleri her spor dalına özgü yetenek belirleme testleriyle saptanmaktadır.

       Yetenek seçiminde kullanılacak testler ve onlardan elde edilen veriler, antrenmanlara başlama yaşı, antrenmanların planlanması, yüklenmelerin kapsamları antrenmanların genel sevk ve idaresindeki kararlar için dayanak oluşturacağından, test edilecek nitelik ve özelliklerin tanımının doğru ve açık olması gerekir.

       Tanımı doğru yapılmış ve sınırları belli bir yetenek özelliğin saptanması için, her yetenek testi, testlerin genel ölçütleri olarak aşağıdaki şu nitelikleri taşımaktadır:

      

       *bir spor motor yetenek ve yatkınlık testi standart koşullarda ölçülmek istenilen niteliği, başka bir niteliği işe karıştırmadan tam ve doğru olarak ölçmelidir (testin geçerliliği).

       *Testler standart koşullarda kişi yada kişiler, kısa zaman aralıklarıyla uygulandığında, hemen hemen aynı sonuçları,ayni değerleri vermelidir (testin güvenirliği).      

       *Yetenek ve yatkınlık testleri kimin tarafından uygulanırsa uygulansın, uygulama biçimi; testin veri sonuçlarının yorum ve değerlendirilmesi kişiden kişiye değişiklik göstermemelidir.

(testin objektifliği).

       *Yetenek ve yatkınlık testleri, genel tets niteliklerine uygun olarak, uygulanması, değerlendirilmesi kolay olmalı; fazla zaman ve emek gerektirmemelidir (testin ekonomikliliği), ( 1-2).

       Yukarıda belirtilen bu genel özelliklerden başka yetenek seçiminde uygulanacak testlerde aşağıdaki şu özelliklerde aranmalıdır.

       Testlerden elde edilen sonuçlar birbiriyle karşılaştırılacağından, uygulanacak testler;

       *Testler uygulandığı andaki mevcut potansiyeli kesin olarak belirlemeli,

       *gelecekteki performans için ip uçları vermeli,

       *sporcunun zayıf eksik yönlerini gösterir olmalı,

       *Antrenörün antrenman programını uygulamada elde edeceği başarıyı irdelemeye imkan vermeli,

       *Atleti homojen bir gurup içersine yerleştirmede yol gösterici nitelik taşımalı,

       *Atleti gelecekteki başarısı için güdüleyici olmalıdır (6-7-8).

       Yetenek seçimi ve yatkınlık spor motorsal testlerinde, yukarıda sayılan özelliklerden başka uygulanma sırasında uygulanan denekten ayrı bir karmaşık teknik beklenmemelidir. Ancak test bir spor tekniği ile ilişkili ise, doğal teknik test sırasında uygulanmalıdır.

       Testlerin uygulanması sırasında deneğe ne istediği, neyin ölçüldüğü açık olarak anlatılmalı ve testin organizasyonu ve çevre koşulları mutlaka standart olmalıdır (1-2-6-7-8).

       Atletizm, insanın çok yönlü motor beceri ve yetenekleri kapsamında toplayan bir spor dalıdır. Klasik branşlarda atletizmde performansı belirleyen etmenleri (faktörleri) aşağıdaki tablo-1’de görebiliriz.

       Tablo 1: Atletizm’de Branşlarda Başarıya Etkiyen Performans Faktörleri (5).

 

SPRİNTER / ENGEL    ATLAMALAR    ATMALAR   ORTA VE UZUN MES.KOŞUL

*Doğal hız                       *Güç(Çalışma /      *Güç(Çalışma /     *Aerobik kapasite

                                         zaman)                   zaman)

*Güç(Çalışma /                Kuvvet                   *Kuvvet                 *Anaerobik kapasite

zaman                 

*Adım frekansı                *Morfolojik           *Morfolojik            *Doğal hız

                                        faktörler                  faktörler

*kuvvet hareket               *Doğal hız             *Koordinasyon       * %Yağ oranı

sürati

* % Yağ oranı                 *Koordinasyon      *Doğal hız              *Kuvvet

8.      % Yağ oranı

 

       Atletizm’de branşlara ait yetenek seçiminde kullanılan testlerde, birçok Batı ülkelerinde az yada benzerlik olduğu görülmektedir, ayrıldıkları tek nokta, elde edilen ölçülerdeki farklılıklardır. Örneğin Almanya’da ayakta çıkışta 30 m.yi 3.8 sn’de koşan genç, yetenekli olarak değerlendirilirken, U.S.A’da aynı test’te 3.6 sn’de koşan yetenekli olarak görülmektedir. 

      Ülkemizde atletizm alanında yetenek seçiminde son zamanlarda aynı tür testler uygulanmaktadır. Ancak hangi tür verilerin esas alındığı konusunda bir düşünce ve görüş birliğine varılmış değildir. Bu nedenle biz burada ülkemizde atletizmde yetenek seçimi ile ilgilenen antrenör ve İngiltere, Almanya’da uygulanan daha kapsamlı test örnekleri yeni ve eski biçimleriyle birlikte sunuyoruz.sunduğumuz test örneklerinin ülkemizde uygulanması bir  aşama olarak görüyoruz ( tablo 2 )

       Tablo 2’deki test örnekleri araç olarak bir değer taşıyabilir. Ancak. Ülkemizde test sonuçlarını ve verilerini kesinleştirecek sayılar alınmadığı için, her birey için elde edilen veriler birbirleriyle kıyaslanarak daha “iyisini” ve “elverişlisini” bulma sonucuna gidilebilir.

       Testlerin sonuçlarını değerlendirilmesinde, bir başka deyişle yeteneği belirlerken bireyin kaç yıl antrenman yaptığı ve biyolojik yaşı gözönünde tutulmalıdır. Çünkü birkaç yıl antrenman yapmış bir kimse, kendisinden yaşça büyük, daha fazla antrenman yapmış, fakat performans parametresi aynı olan bir başka kimseden daha yetenekli olacağı kuşkusuzdur(4).

      

    

 

 

 

 

 

 

 

 

       Tablo 2: Almanya’da Yetenek Seçiminde Kullanılan Testler (3):

 

 

      

      

ESKİ MODEL

YENİ MODEL

SPRİNT

       1.50 m. Sprint

       2.30 m. Hopping a.sağ bacak

                                  b. sol bacak

       3.Bumerang kasa testi,

       4.Özel engel testi,

                                      Bayan              Erkek

       Mesafe                 :  50 m.               50m.

       Engel sayısı         :   4                      4

       İlk engel              :   13.0 m.           13.5 m.

       Aralar                   :  10-10.15-11    11-11.5-12

       Yükseklik             :  84 cm              84 cm

 

 

     ENGEL

     Erkekler                          Bayanlar

1. 50 m. Sprint                      50 m. Sprint

2. …………...                      30 m. Hopping

8.      sağ bacak

                                                     b. sol bacak

3. 5x5 engel                          ……………….

    İlk engel  -13.72 m.

    Ara           -8.90 m.

    Yükseklik-91 cm

4. ……………..                    100 m. Engelli

                                              (ilk engel 11.6m.

                                              yükseklik 76 cm.)

5. Engel pozisyonunda          ………………...

    hareket testi

6. …………………..            50 m. Engelli koşu

                                              (4 engel, ilk engel

                                              8.30 m. Ararlar 8.30 cm)

7. 30 m. Koşu                         300 m. Koşu

8. 20 adet mekik                    …………………….

 ENGEL

 Erkekler                        Bayanlar

1.30 m. Sprint                 30 m sprint

2. Dikey sıçrama testi    dikey sıçrama testi

3. 30 m. Hopping           30m. Hopping

    a. sağ bacak               a. Sağ bacak

    b.sol bacak                 b. Sol bacak        

(n=sıçrama sayısı, t =zaman , a= 30 m.

Çizgisine olan uzaklık , SE=bacak gücü

                       (axn)xt

            SE=   -----------

                        30-a

şeklinde bacak gücü hakkında bilgi verir).

4. 50 m. Engel                50 m. Engel

    ilk engel 13.0 m.        İlk engel 13.0 m.

    Aralar       8.30 cm.     aralar       8.30 m.

    Yükseklik 84 cm.        yükseklik 84 cm.

5. Engel pozisyonunda hareketlilik testi

   (Bayan – Erkek)

6. 5x5. engel                    ………………

    ilk engel   :13.72 m.

    Aralar        :8.90 cm.

    yükseklik  :91 cm.

7. 20 adet mekik              2 adet mekik

8. 300 m. Koşu                 200 m. Koşu

    1,2 ve 3 dak.da nabız ölçülecek

 

 

 

      

 

ESKİ MODEL

YENİ MODEL

    ORTA/UZUN MES. KOŞU/YÜRÜYÜŞ

Erkekler                          Bayanlar

 

1. 50m. Sprint                 50 m. Sprint

2. 5000 m. Koşu             5000 m. Koşu

3. engelli testi                ……………..

(zaman yok, 5 engel

ilk engel  :13.5 m.

Aralar       :8.6

yükseklik:91 cm.

4. mesafeye karşı           mesafeye karşı

    10 sıçrama                  10 sıçrama

    2. gün                         2. gün

5.10.000 m.koşu            10.000 m. Koşu

     ORTA/UZUN MES. KOŞU/YÜRÜYÜŞ

Erkekler                          Bayanlar

 

1.50 m. Sprint                  50 m. Sprint

 

2. 5000 m. Koşu              500 m. Koşu

 

3. 10.000 m.koşu            ………………

 

4. Engelli testi                 ………………

   (5 engel ilk engel

   :13,5 m;aralar: 8,6 m

      yükseklik :91 cm.

5. 800 m. Yürüyüş           800 m. Yürüyüş

6. 1200 m. Yürüyüş         1200 m. Yürüyüş

 

     YÜKSEK ATLAMA

 

  1. Abalakov  testi kolları savurarak

2. Abalakov testi  kolları savurmadan

3. Tam skuat  (Erkekler için)

4.Kalça yüksekliğinin ölçülmesi

5.Flop veya straddle tekniği analizi

6. 5 hopping  a. Sağ bacak

                      b. sol bacak 

     YÜKSEK ATLAMA

    Erkekler                         Bayanlar

1. 30 m. Sprint                    30 m. Sprint

2. 5 hopping sağ bacak      3 fule hız alarak

     5 hopping sol bacak      5 adım sıçrama

3. 6 fuleden 5 hop.             3 fuleden 5 hop.

    a. sağ bacak                       a. Sağ bacak

    b. sol bacak                       b. Sol bacak

4. Teknik analiz                  Teknik analiz

5. Makas atlama                  ……………...

6. 5-6 fuleden yüksek

     atlama       

7. 5000 m. Koşu                  800 m. Koşu

      UZUN ATLAMA

 

1. 5 Hopping        a. Sağ bacak

                             b. sol bacak

 

     UZUN ATLAMA

    Erkekler                        Bayanlar

1. 30 m. Sprint                   30 m. Sprint

2. 5 hopping                      5 hopping

    a.sağ bacak                    a.sağ bacak

    b.sol abacak                   b.sol abacak

3. 5 fulden hız alarak 5 adım sıçrama (bayanErkek)

4. 30 m. Sıçrama                30 m. Sıçrama

5.1000 m. Koşu                  800 m. Koşu

   1-2 ve 3 dk. Nabız kontrolü yapılacak

 

 

 

 

 

 

 

ESKİ MODEL

YENİ MODEL

  ÜÇ ADIM ATLAMA

 

  1. 50 m. Sprint

2. 7 fule hız alarak 5 hopping

8.      sağ bacak  b. Sol abcak

3. 3x50 m. Sıçrama  (2 ara ile)

 ÜÇ ADIM ATLAMA

 

  1. 50 m. Sprint

2. 7 fule hız alarak 5 hopping

    a. sağ bacak    b. Sol abcak

3. 7 fule hız alarak 3x10 adım sıçrama

4. 3x50 m. Sıçrama ( 2 m. Ara ile )

   SIRIKLA YÜKSEK ATLAMA

 

1. 5 Hopping         a. Sağ bacak

                              b. sol bacak

2. Bacakları 70 tutma

3. 3 m.’lik halata tırmanma

4. yukarı doğru salto

    SIRIKLA YÜKSEK ATLAMA

 

  1. 30 m. Sprint

2. 60 m. Sprint

3. 10 adım sıçrama

4. 3 m.’lik halata tırmanma

5. 4 kg baş üstünden atma

 

      GÜLLE ATMA

      Erkekler                   Bayanlar

1. 3 Hopping                   50 m. Siprint

2. ………….                   3 sıçrama + atlayış

3. 5 sıçrama +atlama       5 sıçrama + atlayış

4. Durarak uzun atlama   Durarak uzun atlama

5. 4 kg baş üzr. Atma       5 kg baş üzr.atma

6. Durarak atış                 …………………….

7. Tekniksel analiz           …………………….

8. Kol açıklığı                  …………………….

    GÜLLE ATMA

       DİSK ATMA

    Erkekler                         Bayanlar    

1. Durarak  uzun atlama    (Bayan –Erkek)

2. ………………..             50 sprint

3. ………………..             3 sıçrama + atl

4. 5 sıçrama+ atl                5 sıçrama + atl

5. 3 Hopping                      ………………

6. 5kg baş üstünden          4 kg baş üstünden

    atma                              atma

7. 20 m. Dönüşlü              …………………..

    sıçrama

8. tekniksel analiz

9. kol açıklığı

     

       DİSK ATMA

    Erkekler                             Bayanlar

  1. 30 m siprnt

2. Dikey sıçrama

3. 1000 m. Koşu

4. Durarak uzun atlama

5. 3 Hopping

6. 5 Hoğğing

7. 2,5 kg. gülle atma (disk sitili ile)

8. 5 kg. baş üzerinde atma

9. 20 m. Dönüşlü sıçrama

10. Tekniksel analiz

 

 

 

 

  ESKİ MODEL

YENİ MODEL

   CİRİT ATMA

  1. 3 Hoping

2. Durarak uzun atlama

3. 30 m. Sprint, cirit  ile

4. 30 m. Koşu (atış pozisyonunda) bayanlar için

   CİRİT ATMA

  1. 30 m. Siprnt

2. Durarak uzun atlama

3. durarak uzun atlama

4. 5 Hopping

5. Durarak cirit atma

6. 150-200 gr.lık top atma

7. Erkekler 1000 m. Koşu                                                                           Bayanlar 800 m. Koşu

 

    ÇEKİÇ ATMA

  1. Hopping

2. 200 m. İçinde yoruluncaya kadar dikey    sıçrama

3. Tam skuat

4. 5 kg. gülleyi baş üzerinden atma

5. sıçrayarak dönüş (360 )

6. Kol açıklığı

7. Kol uzunluğu

  ÇEKİÇ ATMA

  1. 30 m. Siprnt

2. dikey sıçrama testi

3. 3 Hopping

4. 200 m. İçinde yoruluncaya kadar dikey         sıçrama

5. sıçrayarak dönüş (360 )

6. 5 kg. baş üzerinden atma

7. Durarak uzun atlama

8. Kol açıklığı

9. Ortalama kol uzunluğu

10. 1000 m. Koşu

    DEKATLON

  1. Kısa koşu ile 5 adım atlama

2. Alttan tutuş ile gülle atma

3. Benç Pres

4. Abalakov testi kolları savurarak

5. 300 m. Koşu

6. 3 engel koşu; ilk engel: 13.72 m. Ararlar:8.90 m. Yükseklik: 97 cm.

    DEKATLON

  1. 5 kg baş üzerinden atma

2. dikey sıçrama testi

3. 30 sıçrama    a. Sağ ayak

                         b. sol ayak

4. 4 kg. baş üzerinden atma

5. 4 kg. alttan tutuş ile gülle atma

6. 6 kanguru sıçraması

7. 50 m. Engelli koşu; ilk engel: 13.0; aralar:8.30 m.

 

         PENTATLON (HEPTATLON)                       PENTATLON (HEPTATLON)

 

1. 30 m. Sıçrama  a. Sağ bacak                             1.30 m. Sprint

     b.sol bacak                                                      2. 35 m. Engelli koşu

2. Benc pres                                                         3. Kısa koşu ile beş adım

3. 4 kg. baş üzerinden atma                                 4. 6,25 kg. baş üzerinden atış

4. Bumerang kasa testi                                         5. 1,2,3 dk. Koşusu

5. 300 m. Engelli koşu

6. 100 m. Engelli koşu ( tekniğin

    incelenmesi için)

7. 50 m. Engelli testi

 

 

 

 

 

LİTARATÜR

 

1.BAUMGARTNER / JACKSON           : Measurement for Evaluation in Physical

                                                                       Education Houghton Mifflin, 1975

2. DİCK , F.V                                              : sports Training Principles, Lepus-1980

3. DIE LEHRE DER LIECHTATLETIK   : November-December-1979

4. DIETRİCH,Harre                                    : Principles of Sport Trainin, Berlin-1982

5. GAMBETTA, Vern                                 : Track and Field, Coaching Manual- 1981

6. MC CLOY/ YOUNG                               : Test and Measurements in health an Physical

                                                                        Edication,   Appleton      Century  Croftsk-1954

7. SAFRIT, M.J.                                           : Evuluation in pyhsical Education, Prentice              

                                                                        Hall, 1973

8. SHEENAM, T.                                          : An Introduction to the Gualuation of

                                                                       : Measurement Data in physical education.

 

Yayına hazırlayan : Sema BOSTAN